DÖNÜŞ İÇİNE FRENLEME(İZ FRENLEMESİ)

Dönüş İçine Frenle Girmek

Hurt raporunu göre tek arabalı kazalarda motosiklet sürücüsünün hataları olayların 2/3 ünde belirleyici faktördür. Sebepler motoru kaydırmak ve düşmek yada aşırı frenleme veya motoru aşırı hız sebebiyle dönüş esnasında dönüş yayından çok açmaktır. Fren yapmak bir motor sürücüsü için belki en önemli işlemdir. Frenleme bizim çabuk durmamızı ve bir engele gelip çarpmadan durmamızı sağlar. Birçok sürücü motorunu tam duruşa getirmek için gereken mesafeye doğru anlamış değildir. Frenleme mesafesi hızla birlikte artar ve maalesef bu artış ardışık değildir.

Motor 50 km hız yaparken 11 metrede duruyorsa bu 100km hızda 22 metrede duracak anlamına gelmez. Gerçekte mesafedeki artış hızdaki artışın farkının karesi kadar artar ve takribi 45 metredir. Bu sebeple hızdaki düşmede frenleme(durma) mesafeniz üzerinde büyük etki yapacaktır. Tabi burada reaksiyon süresini de ilaveten göz önüne alınız. Gözünüzün olayı algılayıp beyninizin gerekli emri vermesi frenleme mesafenizi artıracaktır. Yol/lastik ve peg/kasnak etkinliğine yine hava ve asfalt ve lastik ısısı da durumunuzu etkileyecektir.

Ön ve arka frenin yakın durumlarda doğru kullanımı yaşam ile ölüm arasındaki çizgiyi çeker. Normal durumlarda frenleme dümdüz bir işlemdir ve siz kaygan bir zemin üzerinde değilseniz her iki freni birden yavaşlamak veya durmak için kullanırsınız. Durdurma gücünün yüze 70-100 arası oranı ön frendedir. Bunu aklınızda tutarak ön freni arkadan daha fazla talim yaparsınız ama ideal olan her iki frenin birlikte dengeli kullanımıdır. Her iki frene birden kademeli olarak eşit güçle bastınız, bu frenlemenin ilk safhasıdır. Ağırlık öne transfer olacaktır. Ön süspansiyonlar bastıkça ve kollarınız kırıldıkça ön teker yolu daha fazla ısırmaya başlar.

Şimdi önde daha fazla ağırlık vardır. Bu aşamada arka fren üzerindeki uygulamayı büyük oranda yada tamamen kaldırın ve ön fren ki tüm yol tutma gücünün çoğu üzerindedir ikinci fren aşamasına geçerken yüzde 100 frenlemeyi üslenir. En azından oran yüzde 85 in altına düşmez. Fakat bu durumda belki de siz motorunuzun fren gücünün limitlerinden hala uzakta olabilirsiniz. Motosiklet yavaşlar ve frenler ve lastikler vasıtasıyla uyguladığınız güçler azalır. Ön, süspansiyonları üzerinde yükselmeye başlar. Ön freni düşük hız ön teker kilitlemesi olmasını önlemek için giderek azaltırsınız ve arka fren uygulamasını tekrar başlatırsınız.

Ön fren uygulaması başlayınca olanları tekrar edersek çatallar basacak ve ön tekere aktarılan ağırlık ekstra yol tutum gücü sağlayacaktır. Bu noktada normal frenlemedesiniz. Fren kolunu sıkmağa devam ederseniz ön frenin üzerine gelen ağırlık artacaktır. Sonuçta ön frenin üzerine gelen ağırlığın çoğu ile siz frenlemenin yüklenme eşiğine gelirsiniz. Bu eşikten öteye de freni sıkmaya devam ederseniz ön freniniz şikayete başlar. Bu maksimum frenleme noktasıdır. Ön teker bir kilitler bir bırakır, hareket ön lastiğin bir iki cm kayıp tekrar yolu kavrayarak dönmesi şeklindedir. Şayet kaymadan sonra teker tekrar yolu kavrayıp dönmeye başlamazsa bu tam kilitlenmedir ve kaza olur. Frenleme kaygan yüzeylerde çok daha özenle yapılmalıdır. Kaygan zeminlerde frenlemeye daha önceden başlanılmalı takip mesafeleri daha uzun tutulmalıdır çünkü yol tutumunun daha zayıf olması aynı ağırlığın durması için daha uzun mesafeyi gerektirir.

Dönüşte frenlemek genellikle pistlerde yarış esnasında rakibi geçmek için kullanılır. Daha çok spor motorlara has bir tekniktir. Hata affetmez. Doğru kullanılırsa sizi bir dönüşteki kaygan bir döküntünün yaratacağı kötü sonuçlardan kurtarabilir. İdeal bir dönüşte siz ya gazda yada frende olursunuz – tabi motorunuzu boşta gezdirmiyorsanız – dönüşte fren tekniği sizin giriş süratinizi maksimuma çıkarır ve bir şekilde çıkış süratinizi de. Lastiklerinizin sağladığı yol tutum miktarı gazlamak, frenlemek ve dönüş arasında kullanılır. Bir dönüş esnasında bu bileşim; kısmen gazlama ve kısmen dönüş yada kısmen frenleme ve kısmen dönüş şeklinde olabilir. Gazladıkça dönüşün kullanabildiği yol tutumu azalır. Aynı şekilde frenlemeye ayrılan bölümde azalır. Yada dönüşe çok bölüm ayırmak için hız düşürülür ve de frenleme hafifletilir. Dönüş içi frenlemesi dönemece daha yakın frenlemeye başlamak ve dolayısıyla daha yüksek bir giriş hızı sağlamak ve dönüş esnasında hafif frenlemede kalmaktır. Sert dönerken frenlemenin dozunu kaçırırsanız motor kayar ve düşersiniz.

Dönüşün enstrümanları giriş, dönüşün tam orta noktası(apeks) ve çıkıştır. Tipik olarak frenlemek/yavaşlamak girişten önce yapılır, dönüşün orta noktasına kadar biraz motosikletin boşta gezmesine izin verilir ve çıkış göründüğünde gaz verilir. Dönüşte fren kullanımında ise apeks noktasına kadar frenler kullanılır. Apeks noktasına yakın ise yumuşak bir şekilde bırakılır. Birden bire bırakmayınız. Dönüşte frenlemeyi öğrenmek istiyorsanız bunu pistlerde yapın. Caddelerde denemeyin ve unutmayın eğer giriş hızınız fazla ise dönüş içinde frenleme hataya pay bırakmaz. Profesyonel eğitim alın.


Aşağıdaki bölüm www.sportrider.com dan çeviridir.


1. Sürüşün bir çok şartlarında ön frenin dik konumda kullanılması en güvenli şekildir. Ancak bazı durumlarda dönüşe frenlerle girmek sizi sorunlu bir durumdan kurtarabilir. Genelde caddede biz ön freni dik konumda kullanırız ve frenlemeyi bıraktıktan sonra motosikletimizi kontra ile yatırarak dönüşe geçiririz. Böylece ön tekerin üzerindeki frenleme ve dönme güçlerinin yolu tutmada dengelenmesinde sizin zora düşmeniz engellenmiş olur. İki güç ayrı ve birbirinden bağımsız tutulmuş olur. Bundan farklı olarak ise fren (ön ve/veya arka) dönüşün içine taşınarak giriş hızınız çok hızlı ise yada dönüş aniden kapanırsa içine düştüğünüz zor durumdan kurtulabilirsiniz. Her iki sorunda da öncelikle hızınızı hala yatar vaziyette iken acele bir şekilde azaltmanız gerekmektedir.



2. Temiz ve kuru bir asfalt da yada yarış pistinde frenleri hafif oranda basılı olarak dönüşe başlamaya yatkınsınızdır ve döndükçe de kademeli olarak bırakırsınız. Başlangıç olarak frenlemenizi hafif tutun ve yatış açınız az olsun. BU talimizi motorunuzun frenle dönüşe karşı nasıl tepki verdiği hakkında iyi bir hisse sahip olana kadar devam ettirin. Ön tarafın toplanma(alta girme-rake açısının küçülmesi) isteğine karşı tetikte olun bu low-side ın alarmıdır. Uygun süratler ve yatış açılarını muhafaza ederek daha fazla fren basıncı ama daha az yatış açısı ve daha fazla yatış açısı ama daha az fren basıncı ile talimlerinizi devam ettiriniz.



3. Çeşitli yatış açısı ve fren basıncı bileşimlerine aşina hale geldiğinizde bu ikisi arasındaki ters orantılı etkileşimi bulacaksınız. Yatış açısı arttıkça fren basıncı azaltılmalı yada tersi durumda fren basıncı artırıldıkça yatış açısı azaltılmalıdır. İdeal olarak hangi yatış açısının ne ölçüde fren basıncını kaldıracağını bilmenizdir. Belli bir basınçtaki fren uygulamasının karşılığındaki güvenli yatış açısını bilmelisiniz. Bu bileşime aşina olunduktan sonra yatışa başlayınca düzgün tarzda frenleri bırakmaya(basıncı gevşetmeye) konsantre olun. Frenleme ile dönüş güçlerini dengeleyin ki motorunuzun önü dalmasın yada bu işlemler sırasında bariz bir şekilde kalkmasın.



4. Yarışçıların maksimum yatış açısında en fazla fren baskısını uygulamaları en üst düzeydir ki rakiplerinin önüne geçsinler ve iyi bir tur zamanı elde etsinler. Cadde sürücüleri ki limitleri bilmeleri değişik sebeplerden en önemli noktadır. Eğer motorunuzun neleri yapabileceği konusunda tam bir bilgiye sahipseniz kör bir dönüşe hazır yada dönüşün ortasındaki bir engeli bertaraf etmeğe daha hazır olursunuz. Frenlemeyi dönüşün içine taşımanın ikinci bir avantajı da ön frenin kullanılmasıyla motosikletin geometrisi dikleşir(sadece teleskopik çatallı sistemde) ve ön tekere ağırlık daha fazla aktarılarak motorun biraz fren uygulamasıyla daha çabuk dönmesini sağlamasıdır. Bu teknik de ustalaştığınızda motorunuzun ayarlarını bu duruma uygun değiştirebilir ve diğer alanlarda da avantaj sağlayabilirsiniz.

YÜKSEK HIZDA FREN ANALİZİ

Yüksek süratte frenleme işleminin analizi…

Fren yapmak motosiklet sürüşünde çok önemli bir konudur. Bu aşamaya gelmeden önce debriyajın ne olduğunu, ne için var olduğunu iyi bilmeniz gerekir. Debriyaj kolunu çektiğinizde iki yassı diski birbirinden ayırmış olursunuz. Bu hareket motosikletin motorunu arka tekerden ayırır. Debriyajı kademeli bir tarzda yeniden bıraktığımızda ise bu iki diski yeniden birleştirmiş oluruz. Ne kadar debriyaj kolu bırakılırsa disk o kadar birleşir yani daha fazla güç motordan arka tekere aktarılmış olur. Kavrama noktasının olduğu yerde bırakmanın daha hissederek yapılması gerekir.

Burada önemli nokta debriyajın sıkılırken hızlı davranılması ancak diğer taraftan kademeli olarak ve yumuşak bırakılması gerektiğidir. Birinci hareketin hızlı olması balataların sıyrılmasını önler ikinci harekette motorun gücünü arka tekere aktarırken sarsıntılı bir geçiş olmasını önler. Debriyaj bırakılırken bu hareket çok hızlı yapılırsa motor öne atılım yapar yada bayılır. Kullanım ustalığı talimlerle kazanılır. Talime başlarken önce motor güçte olarak debriyajı yavaşça bırakınız ve ayaklarınızı iki yana açarak motorla birlikte yürüyünüz. Her 3 adımda bir durunuz. Durmak için debriyajı hızla çekin ve ön freni sıkın. Yürüyün ve fren yapın.

Yeterince ustalaştığınıza inandığınızda yüksek süratte fren talimlerine geçebilirsiniz. Gazlamayı herkes yapabilir ama fren yapmada herkes usta değildir. Motosikletinizle saatte 100km hızla seyrederken lastikleriniz yol üzerinde neredeyse yüzer durumdadır. Bu durumda beklenmedik bir durumda frenlerin ani ve sert bir tarzda sıkılması sıradan bir davranıştır. Ancak yolun yüzeyinde adeta yüzer durumda olan lastiklerle bu durumda kaza kaçınılmaz olur. Bu ani frene yüklenme ön tekerin kilitlenerek kazaya sebep olması demektir.

Buradaki önemli detay AĞIRLIK TRANSFERİDİR. Ön tekere öncelikle ağırlığın transfer edilerek lastiğin yere basma ağırlığını artırarak dolayısıyla yolu tutma gücünü artırmak gerekir.

İşlem şudur: Hız 100km, beklenmedik bir engel çıkıyor; ön ve arka freni yumuşak bir tarzda devreye alınız, ağırlık öne transfer olur ve ön çatallar dalar. Ağırlık ön süspansiyona bindikçe ön lastiği yola doğru bastırır. Ağırlık transferi arttıkça ön tekerin yola basma gücü artar ve lastikler yola daha fazla nüfus eder. Bu daha fazla yol tutumu yaratır ve sizde frenleri daha sert kullanma imkanına kavuşursunuz. Böylece kademeli olarak fren sıkma basıncını artırarak tekerlerde herhangi bir kayma olmadan en kısa mesafede duruş sağlanır. Bu yapılamadığında ise önün üzerindeki ağırlık sert frenlemeyi kaldıramayacağı bir yol tutuş seviyesinde olacağı için kilitlenme ve kayma olur.

Burada sır frenlemeye yumuşak başlanması(panik durumunda bile) ve ağırlık öne transfer oldukça ve yol tutumu bu sebeple arttıkça frenlemenin sertleştirilmesidir. Bu kademeli işlemi ustalıkla yaptığınız müddetçe arka teker havaya kalksa bile önün kayması söz konusu değildir. 20km süratlerden başlayarak 10km lik artırım kademeleri ile 150 km süratlere kadar çıkılarak bu kademeli yüksek hız frenleme tekniği talim edilmelidir. Ustalaştıktan sonrada her altı ayda bir bu talimleri tekrar yaparak kendinizi kondisyonda tutunuz. Frenlemede doğru tekniğin öğrenilip kullanılması sizin sayfalarda bir istatistik olup olmamanızı belirleyecek işlemdir.

Uyarı: Yüksek hız kademeli frenleme tekniğini uygularken motosikletiniz dik konumda olmadır. Bakışlarınız ileride olsun. Bu eğitimi daha basit olarak frenlemenin sonuna doğru, durmanın son 4-5 metresinde ön fren üzerindeki baskıyı azaltıp arka frenin üzerindeki baskıyı arttırarak tamamlarsınız. Bu hareket duruşun son metrelerindeki süspansiyonların dalışını yumuşatarak frenlemenin yarattığı stresi hafifletir.

Dönüşte bunu uygulamak daha ileri seviye profesyonel eğitim alınmasını gerektirir. Çok acil, tehlikenin çok yakın oluştuğu durumlarda ise kademeli tekniği unutup frenlere(ikisine birden) maksimum noktaya kadar yüklenin. Maksimum nokta tekerlerin kilitlenmesinden hemen önceki noktadır. ABS li sistemlerde ise ABS nin devreye sokulmasından hemen önceki noktadır. Sağ eliniz fren çubuğunu bu noktaya hızla çekebilecek ve yine sağ ayağınız da pedala bu noktaya kadar hızla basabilecek ustalıkta olmalıdır.

İLERİ SEVİYE FREN TEKNİĞİ

Dünyadaki en iyi pist yarışçıları saatte 300km/saat hızdan 70km/saat hıza önlerindeki firkete dönemeçten önce inerken bu yapılan aslında sadece bir avuç insanın becerebileceği bir şeydir. Bunu yapmak ne kadar yetenek ister? Bunu yapan yarışçılardaki denge yeteneğinin ne derece üstün olduğunu siz biraz sürüş tecrübesi olanlar tahayyül edebilirsiniz.

Durma teknikleri yolda, yol dışında ve pistte değişik sürüş yöntemleri ister ama iş neticede durmaktır ve her üç durumda da teknikler benzerdir.

Bir trafik ışığında duracağınız zaman temelde durma işinin prensipleri aynıdır tek fark işin hassasiyetinin ölçüsüdür. İşlem daha az bir hızda olduğundan hissetmek yeteneği şampiyonlar kadar gelişmiş olmak durumunda değildir ama prensip olarak iş aynı iştir. Burada işlem saniyeler içinde olurken bu temelde sizin düşünce işleminizin yüksek süratte sert fren yapma esnasında nasıl çalıştığına bağlıdır. İster yolda olun ister yarış pistinde temel aynıdır.

Etkin, güvenli frenleme ön tekerin ve dolayısıyla ön süspansiyonun üzerine ağırlık aktarılarak yüklenmesi ile ilgilidir. Bunun için yapılacak ilk şey gazı kapatmaktır. Gazı kapama esnasında iki parmağınız fren elciği üzerinde olsun ve ufak sıkma yoklamaları işlemini başlatsın. Ufak temaslar, balatalar disklerle buluşuncaya kadar. Takiben yumuşak baskılarla ağırlık öne aktarılmalıdır ki siz ön fren elciğini tekeri kilitlemeden sert bir şekilde sıkabileceğiniz seviyeye ulaşmış olun. Bu noktadaki tek risk, frenleme işlemini sürekli uygulamanız şartıyla, arka tekerin yerden kalkması ya da az bir oranda izden çıkmasıdır. Bu olursa ön fren üzerindeki sıkma baskınızı bu sapmalar telafi olup her şey yerine oturmasına yetecek oranda azaltınız. Bu elbette her gün yapmak zorunda kalacağınız bir şey değildir ama bunun talimlerini yaparsanız, ola ki ani ve güvenli durmanız gereken bir durum hâsıl olduğunda buna karşı hazırlıklı olursunuz.

Yarışçılar dönemeç girişleri için gerekli giriş süratlerini ayarladıktan sonra dönemece hala frenlerde olarak girerler. Bunun adı iz frenlemesidir ve yapılmasının iki sebebi vardır. Birincisi, ağırlık öne doğru bastırıldığı için ön tekerin yerle temas eden yüzeyi büyüktür. İkinci olarak, süspansiyonlar çökmüş durumda olduğu için motosiklet dönemeç içine doğru daha hızlı dönecektir. Burada dönüşün içine doğru hareket ederken frenleri bırakmanın usulü yatışınızın eşit oranı ile paralel bir tarzda frenlerin gevşetilerek serbest bırakılmasıdır. Dönüşün tam ortasında ve yatmış vaziyette ön fren uygulaması faydalıdır ama tek parmak dokunuşu ile yapılmalıdır.

Fren elciği için kaç parmak kullanılacaktır? Bu sizin frenlerinizin ne kadar iyi olduğuna bağlıdır. Modern motorlarda ki fren sistemleri iki parmağın bu iş için yeterli olduğunu göstermiştir. Ama bu kişiden kişiye de değişen bir his olduğundan siz kendinize nasıl uygun geliyorsa tercihinizi o yönde yapınız. Eğer iki parmak kullanacaksanız mutlaka elciği tutan iki parmağınızın yarattığı yükseltiye ulaşmadan fren elciğinin son sıkma derecesine ulaşmış şekilde ayarlanmış olmasına dikkat edin aksi takdirde gösterge bir sayıda kilitlenir kalır ve sizin daha fazla fren yapacak payınız kalmamıştır. Freni bırakıp dört elle tekrar sıkma yapmak ise çok geç olabilir. Mesela karbon frenler kullanıldığında dört parmak tavsiye edilir. Rossi dört parmakla sıkar buna karşın Nakano baş ve işaret parmağı daima elciğe sarılı ve diğer üç parmağı ile ön freni sıkar.

Trafikte olabildiğince yumuşak sürüşler tercih edilmelidir. Bunun için uygun durumlarda bolca motor frenini kullanmanız yerinde olur. Bilhassa ıslak zeminlerde ani kenara çekilmek istendiğinde motor freni yaşam kurtarıcı olabilir. Motor freni kullanımında, çok yüksek süratlerde gazı ani kapatmalar dışında, arka tekerin kilitlenme olasılığı zayıftır. Kilitlenme olursa da debriyajın gerektiği kadar düzgünce çekilmesi sizi hattınıza geri taşıyacaktır.

Arka fren kullanımı konusunda ise çok sert kurallar koymak mümkün değildir. Doğal olarak size nasıl uygun hissettiriyorsa öyle yapın. Bu konuda chopper tipi gezi motorları farklı bir konuma sahiptir. Pistlerde genellikle bir yarışta arka balataları bitiren yarışçılar olduğu gibi bir sezonda aynı balatayı kullanan yarışçılarda vardır. Yarışçılar arka freni dönemeç çıkışlarında tekere kalkmamak içinde kullanırlar. Yine kasisli yollardaki dönüşlerin ortasında hatta kalmak içinde kullanırlar.

Yarış pistlerinde arka freni kullanmayabilirsiniz ama trafikte bu olmaz. Frenleme işinin dengede olmasını sağlamanın ötesinde trafikteki tehlikeleri bertaraf etmede çok önemli bir elemandır. Arka fren yumuşak frenlemeyi sağlar. Çabuk olarak yavaşlamak gerektiğinde arka fren faydalıdır. Bu durumda sadece arka freni kullanabiliriz. Önünüzdeki bir araç ani hat değiştirdiğinde ya da bir yaya önünüze fırladığında arka frenle ön fren birlikte sıkılıdığında en kısa durma mesafesini/süresini verdiği gibi sadece ön freni sıkıp motorun üzerinden uçmak gibi bir riski de ortadan kaldırır.

Yola çıkmadan önce:

. Fren elciğini yapınıza uygun olarak ayarlamış olunuz. Sadece bağlantı açısını değil ama elciğin tepki verme sertlik veya yumuşaklık derecesini de ayarlamış olunuz. İki parmakla tutunuz. Bu size uymazsa size uygun gelen şekilde tutunuz.
. Sert frenleme yapmadan önce ön tekere ağırlık aktarırken bu işlemi düzenli bir şekilde orantılı kademelerle yapınız. Ani hareketlerden kaçınınız.
. İz frenlemesi için tek parmağınızı kullanınız. Dönüş içinde freni kullanırken fazla güce gerek yoktur. Hareket okşama tarzı olmalıdır.
. Islak zeminde olabildiğince fazla motor freni kullanınız. Ama ıslanan disklerin kuru kalması için gereken yoklamaları yapmayı da unutmayınız. Frenlere hafif hafif dokunarak onların ısınması ve dolayısıyla kurumasını sağlayınız. Fren balataları ısınınca en iyi verimi verir ama aşırı ısınmalarda ise tersi durum oluşur. Dağ ve yamaç inişlerinde aşırı kullanılan frenlerin diskleri aşırı ısınarak bir müddet sonra tutmamağa başlayabilirler.
. Arka fren üzerine çabuk bir dokunuş her zaman daha kolay gerçekleştirilebilir bu da sizi kasisli bir dönüşün çıkışında birçok sorundan koruyacaktır.
. Fren talimlerinizi yol dışında yapınız. Toprak lekesi asfalt izi kadar acı vermez.





Üstteki iki fotoğraf sportrider dergisinden alıntıdır.

Not: Hız arttıkça ön frene düşen yük artar. 50 km gibi hızlarda 50/50 olan ön arka fren kullanım oranı 90 km lerde 80/20 gibidir. Ciddi hızlarda ise her iki frenin birlikte kullanılması gerçek ustalık ister.